Endolikenik Fungusların İzolasyonu ve Biyoteknolojik Önemleri

Likenler genel olarak, mikobiyont (fungus) ve fotobiyont (yeşil alg veya siyanobakteri) birlikteliği ile meydana gelen simbiyotik organizmalardır. Bu karşılıklı ilişkide algler fotosentetik sistemlerini kullanarak organik maddeler üretirken, mikobiyontlar likenlerin sekonder metabolit sentezlemeleri için güvenli bir ortam sağlamaktadır. Likenlerin çeşitli metabolik yolaklar aracılığı ile diğer organizmalarda bulunmayan 1200’den fazla benzersiz metabolit ürettikleri bilinmektedir. Sağlıklı liken dokularının içinde yaşamını sürdüren mikrofunguslara “endolikenik fungus” (ELF) adı verilmektedir. ELF türleri tallus içinde algal fotobiyontlar ile yakın ilişki içinde yaşayabilmektedirler. ELF türlerinin varlığının, liken oluşumunda, gelişiminde ve biyoaktif maddelerin üretiminde önemli bir ekolojik role sahip olduğu düşünülmektedir. Sekonder metabolitlerin çeşitliliği, liken türü, çevresel koşullar ve yaşadığı substrat gibi faktörlere bağlı olarak değişmektedir. Bu çeşitlilik, ELF topluluklarının biyofarmasötik ve biyomedikal araştırmalar için önemli bir kaynak olduğunu göstermektedir. ELF’lerin alkaloidler, kinonlar, peptitler, kromonlar ve terpenler dâhil olmak üzere çeşitli sekonder metabolitleri ürettikleri bilinmektedir. Metabolitlerin özellikle antikanser, antiviral, antibakteriyel, antifungal ve anti–Alzheimer
gibi çeşitli biyolojik aktivitelere sahip olduğu belirtilmektedir. Bu nedenle ELF’lerin, güçlü farmakolojik potansiyele sahip yeni doğal ürünlerin üretimi için oldukça etkili bir biyolojik kaynak olacağı düşünülmektedir. İlaç araştırma geliştirme çalışmalarının büyük çoğunluğunun yurt dışında yapıldığı düşünüldüğünde, ELF’lerin sekonder metabolitlerinin sanayide yaygın olarak kullanılabilmesi için çeşitli likenlerden farklı yöntemler ile izole edilmelerinin ve geniş çeşitliliğe sahip kütüphane oluşturulmasının ülkemiz açısından oldukça önemli olduğu ön görülmektedir. Böylece ülkemizin hem bilimsel hem de endüstriyel anlamda yurtdışı ile rekabet gücünün artırılmasına destek olunabileceği düşünülmektedir. Bu bölümde ELF’lerin biyoteknolojik önemleri hakkında bilgi verilerek izolasyon yöntemleri paylaşılmıştır. Bölümde sunulan yöntemlerin likenler ve ELF’ler gibi doğal kaynaklardan özellikle ilaç endüstrisinde kullanılabilecek yeni aktif farmasötik moleküllerin araştırılması konusunda yapılacak olan çalışmalara destek olacağı düşünülmektedir.